विद्यापीठाच्या आंतरराष्ट्रीय सामंजस्य करारातून साकारले पेटंट

'सीझेडटीएस'ची गॅस सेन्सर म्हणून उपयुक्तता सिद्ध करणारे संशोधन

कोल्हापूर, दि. १ मार्च: शिवाजी विद्यापीठ आणि दक्षिण कोरियातील चोन्नम राष्ट्रीय विद्यापीठ यांच्या संयुक्त संशोधनामधून एका महत्त्वपूर्ण कोरियन पेटंटची निर्मिती झाली आहे. 'कॉपर झिंक टिन सल्फाइड' (CZTS) या पदार्थाचा गॅस सेन्सरसाठी उपयोगाबाबतचे हे पेटंट आहे, अशी माहिती या संशोधन टीमचे सदस्य प्रा.डॉ. सी.डी. लोखंडे यांनी दिली.

चोन्नम राष्ट्रीय विद्यापीठासमवेत शिवाजी विद्यापीठाचा आंतरराष्ट्रीय सामंजस्य करार आहे. या कराराअंतर्गत चोन्नम राष्ट्रीय विद्यापीठात संशोधन करीत असलेले डॉ. किशोर गुरव आणि प्रा. जे.एच. कीम यांनी तेथून फाइल केलेल्या या पेटंटवर शिवाजी विद्यापीठाचे अधिविभाग प्रमुख डॉ. लोखंडे यांच्यासह चोन्नममधील डॉ. जे.एच. मून आणि डॉ. एस. डब्ल्यू. शिन यांनीही सहसंशोधक म्हणून काम केले आहे.

डॉ. किशोर गुरव यांना नॅशनल रिसर्च फाऊंडेशनची (NRF) शिष्यवृत्ती मिळाली. त्याअंतर्गत त्यांनी सीझेडटीएस बेस्ड सोलार सेल या विषयावर काम केले. डॉ. लोखंडे यांच्या चोन्नम विद्यापीठास भेटीच्या वेळी त्यांची सीझेडटीएस मटेरियलची गॅस सेन्सरसाठी उपयुक्तता या विषयावर चर्चा झाली. या संबंधी संशोधनाअंती सीझेडटीएस हे गॅस सेन्सर म्हणून चांगल्या प्रकारे वापरता येऊ शकते, हे त्यांनी सिद्ध केले. एखाद्या मूलद्रव्याच्या प्राथमिक गुणधर्मांचा अभ्यास करून त्याचा वेगवेगळ्या कारणांसाठी कसा उपयोग केला जाऊ शकतो, हे यातून सिद्ध झाले. या पेटंटसाठी संशोधक टीमने संयुक्त रित्या चार महिने अथक परिश्रम घेतले.

प्राथमिक गुणधर्मांची पडताळणी आणि पेटंटची निर्मिती

Device Fabrication

डॉ. लोखंडे यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, सीझेडटीएस हे बहुपयोगी मूलद्रव्य आहे. सौर घटांमध्ये सिलीकॉन, कॉपर इंडियम गॅलियम सेलेनाईड (सीआयजीएस-CIGS) किंवा कॅडमियम टेल्युराईड (CdTe) ही मटेरियल वापरली जातात. पण, कॅडमियम हे विषारी आहे तर इंडियम, गॅलियम व टेल्युराईड हे महागडे पदार्थ आहेत.

Actual LPG device

या पदार्थांऐवजी जस्त (झिंक -Zn) व टीन (Sn) हे स्वस्त पदार्थ वापरून सीझेडटीएस मटेरियल बनविले जाते. त्याचा उपयोग सोलार सेलसाठी केला जातो. सीझेडटीएसचा उपयुक्त गुणधर्म म्हणजे त्याची स्थिरता. याच गुणधर्माचा विचार करून संशोधकांनी त्याची गॅस सेन्सरमधील उपयुक्तता सिद्ध केली. पूर्वी पॉलिमरचा गॅस सेन्सरमध्ये वापर केला जायचा, परंतु पॉलिमर स्थिर नसल्याने तो सेन्सर अधिक काळ वापरता येत नसे. सीझेडटीएसच्या प्राथमिक गुणधर्माचा विचार केल्यामुळेच त्याचा सोलार सेलबरोबरच गॅस सेन्सर म्हणूनही उपयोग केला जाऊ शकतो, हे या पेटंटमधून सिद्ध झाले आहे.